چگونه می توان روش سنتی تدریس را به روش فعال تغییر داد؟

چگونه می توان روش سنتی تدریس را به روش فعال تغییر داد؟

 چکیده:

در این مقاله، ضمن مرور بر روش های تدریس ، در مورد ضرورت تغییر روش در آموزش ریاضیات مدرسه ای و استفاده از روش های نوین که باعث یادگیری بهتر دانش آموزان می شود مطالبی ارائه شده است. در بعضی از روش های گفته شده با فراهم کردن امکانات ساده ای هم چون تغییر آرایش و چیدمان کلاس و استفاده از طرح درس مناسب می توان کلاسی را که همیشه به روش سنتی اداره می شده به کلاسی فعال و دانش آموز محور تبدیل کرد. این روش ها کم هزینه و قابل اجرا در بیشتر مدارس و با امکانات موجود می باشد، و در بعضی دیگر ، با استفاده   از تکنولوژی های نوین این امر تحقق می پذیرد که البته از  این دسته ی دوم نیز به دلیل شرایطی که بر جهان امروز حاکم است گریزی     نمی باشد.  

 مقدمه

قرن بیست و یکم قرن دانایی است ، قرنی که از صنعتی بودن به فرا صنعتی شدن  روی آورده ، قرنی که اطلاعات و دانش و آگاهی ،      اساسی ترین دارایی ملت ها و جوامع به شمار می آید. با رشد و گسترش فنّاوری اطلاعات و کوتاه تر شدن چرخه های اقتصادی ، دارایی های ناملموس به ویژه علم و دانایی از اهمیت بسیاری برخوردار شده اند . نهادهای آموزشی از جمله مدارس ، تولید کننده ، اشاعه دهنده  و ذخیره کننده ی دانش و اطلاعات هستند. با ورود فنّاوری های نوین ، همه ی عرصه های فردی و اجتماعی به شدت متاثر شده  و در این میان آموزش و پرورش نیز از این پدیده در امان نمانده است و شاید انقلابی آرام در حال شکل گرفتن است که اساس آموزش و پرورش سنتی را نشانه گرفته و ضمن در نظر گرفتن مولفه های اصلی و اهداف آن ، فرصت های جدید یادگیری را به همراه دارد. مهم ترین اهدافی که برای آموزش و پرورش ذکر می شود و تا کنون تقریباً  به صورت دست نیافتنی باقی مانده است توجه به استعداد های فردی دانش آموزان  و تلاش برای ایجاد زمینه ی مناسب رشد همه جانبه ی استعداد های آنان است. در نظام آموزش و پرورش نوین ، فرایند یاددهی ـ یادگیری دانش آموز محور است و فراگیر خود مسئول یادگیری می باشد. در این میان وظیفه ی خطیری بر دوش معلمان است و آن این که با توجه به شرایط موجود ، چگونه می توان  روش تدریس خود را طوری انتخاب کرد که به استعداد های فردی دانش آموزان توجه شود و باعث یادگیری عمیق و موثر ریاضیات مدرسه ای در آنان شود؟

تدریس چیست؟

برای تدریس تعاریف مختلفی گفته شده  است از جمله « بیان صریح معلم درباره ی آن چه باید یاد داده شود» یا « هم ورزی متقابل بین محتوا ، دانش آموز و معلم در کلاس درس» و یا « انجام اعمال و فعالیت هایی  به طور عمدی و بر اساس اهدافی خاص » . به عبارت دیگر  تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و دانش آموز ، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم  برای ایجاد تغییر در رفتار         دانش آموزان . یادگیری تغییری است که بر اثر تعامل دانش آموز با محیط حاصل می شود در حالی که تدریس کنش متقابل معلم و     دانش آموز است. در این تعامل ، معلم با برنامه ریزی تلاش میکند شرایط مطلوب تغییر را به وجود آورد. پس تدریس و یادگیری دو فرایند جدا هستند.

بیشتر روش هایی که به تفصیل در ادامه گفته می شود روش هایی کم هزینه اند. کافیست ما معلمان بخواهیم در  نگرش خود نسبت به کلاس ریاضی تغییراتی ایجاد کنیم و با کمی صبر منتظر نتیجه ی تغییر روش تدریس خود در کلاس و دانش آموزان باشیم .تغییر در روش تدریس،   باعث ایجاد فضایی متفاوت در کلاس و علاقه مندی دانش آموزان به کلاس و درس ریاضی  می شود و در نهایت موجب یادگیری عمیق تر ریاضی در آنان خواهد شد.

متخصصان ، تدریس را نوعی فرایند تلقی کرده و برای آن چهار مرحله ی بنیادی زیر را در نظر می گیرند:

1-   آمادگی : معلم باید به مطالبی که می خواهد ارائه دهد تسلط کامل داشته باشد و روش تدریس و ترتیب ارائه مطالب را از قبل ، تنظیم و برای کلاس آماده کند( نوشتن طرح درس و فعالیت هایی که برای رسیدن به اهداف خاصی تنظیم می شوند.). نخستین هدف در مرحله آمادگی جلب توجه و ایجاد انگیزه و رغبت در دانش آموزان است. برای تحقق این هدف راههای زیر پیشنهاد       می شود.

الف- بیان کاربردهای موضوع درس (در مدل سازی پدیده های طبیعی و  محیط زندگی و اقتصاد ، علوم مهندسی و یا بازی ها)

ب- استفاده از تاریخ ریاضیات و بیان سیر تاریخی و سرگذشت موضوع درس و ریاضی دانان مرتبط با آن

ج- بهره گیری از دانش و تجربیات دانش آموزان در ارتباط با موضوع درس

د – استفاده از وسایل کمک آموزشی

اگر معلم بتواند کاربرد مطالب درس را برای مشاغل آینده ی دانش آموزان بیان کند ، به ضرورت نیاز به آن درس پی می برند و مشتاقانه به مطالب گوش فرا می دهند. عدم توجه به مفاهیم فوق منجر به بی علاقگی و عدم ارتباط و نیز کسل کنندگی محیط  کلاس خواهد شد.

2-   ارائه مطالب : در این مرحله معلم از بین روش های مختلف تدریس ، روش یا روش هایی را انتخاب کرده و با در نظر گرفتن تعداد دانش آموزان در کلاس ، مطالب و محتوای درس را ارائه می دهد .بهتر است از شیوه های سمعی و بصری نیز استفاده  کرد  زیرا بعضی از دانش آموزان از طریق دیدن بهتر یاد می گیرند و برخی از طریق شنیدن یا حس کردن. در این مرحله معلم باید:

      الف- روش کار خود را دقیقاً برای دانش آموزان توضیح دهد.

      ب- از مناسب ترین روش تدریس استفاده کند.

      ج- به ارائه مطالب جدید بپردازد.

      د- مهارت ها و دانش ها را تشریح و تحلیل کند.

      3- کاربرد(کاربست): در این مرحله دانش آموز باید مطالب و مهارت هایی را که یاد گرفته  به کلاس و معلم خود ارائه دهد.  معلم 

    به دانش آموزان کمک می کند تا دچار یادگیری غلط و لغزش علمی نشوند و چنان چه لازم باشد درس را تکرار کند .با طرح سوالات  مختلف باید  ادراک دانش آموزان سنجیده شود و به پرسش های آنان پاسخ داده شود. نشانه ی اسنتباط و ادراک دانش آموزان  از مهارت

    ذهنی کسب شده ، دست کم دو بار حل مساله یا انجام صحیح آن کار است.

     4- امتحان و سنجش: در مرحله  آخر دانش آموزان ارزیابی می شوند و برخلاف مرحله ی قبل نباید هیچ گونه کمکی به دانش آموزان بشود. سنجش دانش آموزان به طور کلی به نتایجی  منجر می شود مثل:

    الف- دقیقاً تعیین می شود که دانش آموزان تا چه حد مطالب را فرا گرفته اند و سطح دانش ، درک و کاربرد آنان تا چه حد است.

    ب- نقاط ضعف دانش آموزان برای معلم روشن می شود.

     ج- موجب تقویت آن چه دانش آموزان فرا گرفته اند می شود.

     د- در جای خود یک عامل انگیزش محسوب می شود.

روش های تدریس

روش های تدریسی که در آموزش و پرورش به کار می رود را می توان از چند نظر دسته بندی کرد از جمله:

1-   از نظر تاریخی ( روش های تاریخی و روش های نوین) : این تقسیم بندی بر اساس زمان پیدایش و کاربرد تاریخی روش ها انجام شده است. روش های نو  از نظر زمانی به قرون اخیر باز می گردد . روش های تاریخی مانند روش مکتب خانه ای یا روش سقراطی و   

روش های نوین مانند روش های توضیحی، سخنرانی ، اکتشافی ، حل مساله ، مباحثه ای ، پرسش و پاسخ ، واحد کار ، گروه های کوچک، یادگیری فردی ، آزمایش ، نمایش ، گردش علمی ، ایفای نقش ، آموختن از طریق قیاس و استقرا ، فن تمرین و تلفیق روش هاست. پس بر خلاف آن چه که به اشتباه بیان می شود روشی مانند سخنرانی روشی تاریخی نیست و نوین می باشد اما همیشه از کارایی لازم برای ایجاد یادگیری موثر برخوردار نیست.

2-     بر حسب قالب ها (از قبیل روش های تدریس توضیحی، ایفای نقش و...)

3-   از نظر ارائه مطالب و پرداختن به اهداف آموزش به صورت مستقیم و غیر مستقیم: در روش مستقیم مطالب مستقیماً ارائه می شود  مانند روش های توضیحی و سخنرانی اما در روش های غیر مستقیم ارائه پیام ، انتقال دانش و تغییر نگرش به صورت غیر مستقیم انجام می شود مانند روش  ایفای نقش و بازی های آموزشی ، روش های فعال مبتنی بر علایق یاد گیرنده و.... به دلیل جذابیت و داشتن تنوع  ،در آموزش کودکان و نوجوانان مفید است اما بیشتر با این روش می توان مفاهیم اخلاقی و انسانی را آموزش داد.

4-    از نظر نظر فعال یا غیر فعال بودن یاد گیرنده : فایده و اثر بخش بودن تدریس به نقشی که یادگیرنده به عهده دارد نیز بستگی دارد و این فعالیت ها زمانی مفید است که با علاقه مندی توام و در جهت اهداف در نظر گرفته شده باشد. فعال بودن یادگیرنده فقط به جنبه های فیزیکی محدود نمی شود بلکه خواندن و فکر کردن و گوش دادن را نیز شامل می شود. روش های فعال دارای انواع گوناگونی است که معروف ترین آن ها عبارت است از: روش های حل مساله [1]  ، اکتشافی [2]  ، بحث گروهی [3] ، گردش علمی[4]   ، ایفای نقش [5]    و پروژه[6] ( واحد کار) .

        روش حل مساله از جمله ی روش های فعال  است که می توان در یک کلاس درس ریاضی به کار برد. حل کردن مساله فرایندی است  که برای کشف توالی و ترتیب صحیح راه هایی که به یک هدف یا راه حل منتهی می شود ،به کار برده می شود. عامل اصلی در حل کردن مساله ، کاربرد تجربه قبلی دانش آموز برای رسیدن به راه حل و پاسخی است که قبلاً آن را نمی دانسته است. برای حل کردن مساله راه های مختلفی وجود دارد که عبارتند از: 1- روش آزمایش و خطا   2- روش بینش  3- روش تحلیلی  4- روش دیویی  که مثلاً در روش دیویی ، دیویی پنج مرحله  را برای حل مساله در نظر گرفته است: 1- بیان و معرفی مساله 2- جمع آوری اطلاعات  3- تدوین فرضیه  4- آزمون (آزمودن) فرضیه  5- استنتاج و نتیجه گیری

روش حل مساله دارای محاسن بسیاری است . این روش موجب تقویت ژرف اندیشی ، تفکر تحلیلی ، تفکر نقد کننده ، خلاقیت ، اعتماد و اطمینان به اتخاذ روش علمی می شود و به این ترتیب دانش آموزان می توانند روش تحقیق را نیز بیاموزند.

در مقابل روش فعالی مانند حل مساله روش هایی مانند سخنرانی و توضیحی وجود دارد که در بیشتر کلاس های درس برای تدریس مفاهیم ریاضی به کار می رود. سابقه ی روش سخنرانی به قرون گذشته باز می گردد. یعنی زمانی که چاپ کتاب محدود بود و معلمان و استادان نسخه ای از آن را در اختیار داشتند و مطالب را با سخنرانی به دانش آموزان و دانشجویان انتقال می دادند .اما ، روش سخنرانی هنوز در بیشتر نظام های جهانی آموزشی و پرورشی وجود دارد و با روش های جدیدتر در هم آمیخته است .در روش های سخنرانی و توضیحی ، از بیان شفاهی استفاده می شود و معلم کم و بیش بی وقفه در کلاس صحبت می کندو دانش آموزان به سخنان او گوش فرا می دهند و یادداشت بر می دارند ،درباره ی سخنان معلم می اندیشند و ممکن است بین معلم و دانش آموز چند سوال و پاسخ نیز رد و بدل شود که آن هم برای برطرف کردن نکات مبهم است و جنبه ی مباحثه و تبادل نظر ندارد.

 امروزه نمی توآن از سخنرانی به شکل منفرد آن استفاده کرد و معمولاً باید با روش های دیگر تلفیق شود. در این روش یک نوع انتقال اطلاعات و رابطه ی ذهنی بین معلم و دانش آموز ایجاد می شود. معلم، فعال و معمولاً متکلم وحده است و دانش آموز پذیرنده و غیر فعال.  در جریان تدریس تمام عوامل تحت کنترل معلم است و او می تواند به هر ترتیبی که می پسندد در مورد موضوع درس سخن بگوید و هر وقت لازم بداند آن را پایان دهد. انتقال پیام یک جریان یک طرفه از معلم به دانش آموز است. با استفاده از روش سخنرانی معلم می تواند مطالب زیادی را در وقت کم ارائه دهد .برای تاکید بر نکات مهم و خلاصه کردن مطالب روش خوبی است. روش سخنرانی بیشتر در کلاس های پرجمعیت به کار برده می شود. اما در کلاس هایی که استعداد ها و ظرفیت های فکری متفاوت اند ، روش سخنرانی مطلوب و منطبق بر خواسته های همه نیست . معمولاً از طریق سخنرانی نمی توان دانش آموزان را به قدر کافی به فعالیت کشاند. بنابراین فرایند[7] یادگیری منفعل و راکد است و فعال نیست. با روش سخنرانی نمی توانیم میزان ادراک دانش آموزان را تشخیص دهیم . اگر اطلاعاتی که معلم بیان می کند توسط دانش آموز جذب نشود فرایند یادگیری بدون آگاهی معلم از این وضع ،متوقف می شود. جلب توجه مخاطبین و جلوگیری از خستگی آنها خیلی مشکل است و اگر معلمی فاقد مهارت های کلامی و فن بیان باشد جریان یادگیری به کندی صورت می گیرد.( موضوعی که  توسط دانش آموزان در مورد بعضی از کلاس های درس ریاضی آنها نیز شنیده می شود.) این روش اگر به تنهایی به کار برده شود برای ایجاد و تقویت مهارت های ذهنی در سطوح بالای یادگیری مانند تجزیه و تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی مناسب نیست. نتیجه این که برای یاددهی یک موضوع ریاضی درست  نیست که فقط روش سخنرانی را به کار برد اما می توان در موقعیت هایی  از فرایند تدریس از این روش استفاده کرد، مثلاً زمانی که یک موضوع جدید به کلاس معرفی می شود  یا هنگام تاکید بر نکات مهم درس و یا هنگام نتیجه گیری پایانی و همین طور  هنگامی که باید توضیحاتی در مورد شکل ها و نمودار ها بیان شود. ولی رد کامل روش سخنرانی نیز درست نیست بلکه می توان با تلفیق آن با روش های دیگری  که دانش آموز نقش بیشتری در فرایند یاددهی  ـ یادگیری دارد از سخنرانی استفاده ی درست و به جایی کرد.

روش فعال دیگری که وجود دارد روش اکتشافی است .در این روش دانش آموز به طور مستقل وبا راهنمایی یا بدون راهنمایی معلم اصل یا قانونی را کشف و یا مساله ای را حل می کند .این که معلم تا چه اندازه ای دانش آموز را راهنمایی کند به عواملی مانند استعداد ، دانش و مهارت دانش آموز و درجه ی دشواری مساله بستگی دارد. برای دانش آموزان ضعیف معلم باید اصول و راه حل مساله را توضیح دهد. اما برای دیگر دانش آموزان می تواند فقط اصول مورد نظر را گفته  ولی راه حل را بیان نکرده یا این که راه حل را بدون بیان اصول بگوید و

دانش آموزان خود باید اصول مورد نیاز را شناسایی و استفاده کنند و در آخرین حالت نه راه حل و نه اصول هیچ کدام بیان نشود و هر دو توسط دانش آموزان کشف شوند. به مورد آخر یادگیری راهنمایی نشده نیز می گویند. از دیدگاه برونر روش اکتشافی محاسن زیر را دارد. یادگیری اکتشافی ، توانایی ذهنی دانش آموز را تقویت می کند. انگیزه ی درونی او را افزایش می دهد زیرا در این روش دانش آموز به صورت خودجوش فعالیت های آموختن را دنبال می کند. یادگیری اکتشافی فنون اکتشاف را به دانش آموز می آموزد و او را خلاق و کاوشگر بار می آورد. و آخر این که موجب دوام آموخته ها می شود. زیرا دانش آموزان خود ، آموخته هایشان را سامان می دهند و      می دانند کی و چگونه آن ها را به دست آورند.

برای مثال در تدریس موضوع تصاعد های حسابی و هندسی می توان از دانش آموزان خواست با توجه به ویژگی های این دو نوع تصاعد رابطه ای را برای جمله ی عمومی (و به شکل مشابه روابطی را برای قدر نسبت و مجموع جملات ) تصاعدها بیابند:                                                                               

جمله	شماره جمله
	اول
	دوم
	سوم
	n   ام

جمله	شماره جمله
	اول
	دوم
	سوم
	n   ام

البته از نقش استدلال استقرایی و الگو یابی و تعمیم مشاهدات محدود در یافتن پاسخ این سوال ،نمی توان گذشت .دانش آموزان به سادگی الگوی موجود در تصاعدها را کشف می کنند و نتیجه را در حل مسایل دیگر به کار می برند .  عمر و ماندگاری این نوع آموخته ها در ذهن فراگیران بسیار بیشتر از  آموخته هایی است که نقشی در به دست آوردن آن ها نداشته اند.   

روش بحث در کلاس: این روش الگوی تدریس مستقلی نیست بلکه راهبرد یا فرایندی از مراحل تدریس است که در اغلب الگوهای تدریس به کار می رود. بحث و گفتگو به شکل های مختلف  در دوام تدریس معلمان بیشترین کاربرد را دارد و در کلاس ریاضی نیز از نقشی محوری برخوردار است. با این روش از صحبت یک جانبه ی معلم کاسته می شود و بر مشارکت دانش آموزان افزوده می شود.  بحث کردن را همراه با الگوهای دیگر تدریس نیز می توان به کار برد و در موقعیت های متنوع از آن استفاده کرد که زمان استفاده از آن به  نظر معلم بستگی دارد. هر چند بحث کردن در باره ی یک موضوع ریاضی لزوماً موجب فهمیدن آن موضوع نمی شود اما ساختارهای شناختی و فکری دانش آموزان را تقویت می کند و باعث توسعه ی مسئولیت پذیری و انجام فعالیت ها در دانش آموزان می شود.   

گاهی نیز  که می خواهیم دانش آموز را به تفکر درباره ی موضوع یا مفهوم جدیدی یا بیان مطلبی که قبلاً آموخته تشویق کنیم         می توانیم  در کلاس درس از روش پرسش و پاسخ  استفاده کنیم. روش پرسش و پاسخ بر سه اصل استوار است:

1-     وجود سوال یا مساله ای که کنجکاوی دانش آموزان را برانگیزد و آنان را وادار به تلاش ذهنی کند.

2-     طرح سوالات متوالی به منظور تداوم فعالیت های ذهنی

3-   هدایت تلاش ذهنی دانش آموزان به سمت کشف آگاهانه ی راه حل مساله به طوری که به خلاقیت فکری و کسب دانش منجر شود. این روش، استدلال و قدرت اظهار نظر و انگیزه ی مطالعه و تحقیق  را در دانش آموزان تقویت می کندو آن ها را تشویق به شرکت در فعالیت های آموزشی و در نتیجه  یادگیری می کند. اما این روش برای کلاس های پرجمعیت مناسب نیست و فقط وقتی       می توان از آن استفاده کرد که برای یک هدف آموزشی خاص بتوانیم وقت زیادی را صرف کنیم و در صورت عدم تسلط و مهارت معلم ممکن است به پراکندگی و انحراف از موضوع درس بینجامد.

در روش های فعال هدف این است که دانش آموز در فرایند آموزشی فعال و پر جنب و جوش باشد. امروزه تاکید زیادی بر گذر از روش های غیر فعال (Passive)و روی آوردن به روش های فعال (Active) وجود دارد . به دلایل زیر  اجرای الگوی یادگیری فعال،  ضروری به نظر می رسد:

الف- توسعه دادن تجربه های یادگیری: در آموزش سنتی دانش آموزان باید به سخنان معلم گوش فرا دهند و یا متنی را مطالعه کنند و ارتباط و گفت و گو بین دانش آموزان با هم و با معلم بسیار محدود است ، از این رو برای فعال سازی فرایند آموزشی باید گام هایی برداشته شود.

ب- بهره گیری از نیروی تعامل : تمامی فعالیت های چهار گانه ی گفت و گو با خود ، گفت و گو با دیگران ، مشاهده کردن و انجام دادن به تنهایی ارزشمند است. در صورتی که بتوان با هم از آنها در فعالیت های یادگیری بهره جست ، میزان تعامل نیز افزایش می یابد.

ج- استدلال بین تجربه و گفت و گو: تجربه های جدید که  ممکن است از راه عمل یا مشاهده حاصل شده باشند ، دیدگاه تازه در دانش

آموزان ایجاد  می کنند. استدلال فرد با خود و دیگران سبب می شود که دانش آموز معنی عمیق تر و گسترده تری از مطالب را کسب کند.

در بیشتر روش های فعال تدریس ، بهتر است  ابتدا دانش آموزان را به صورت گروهی تقسیم بندی کرد.  در الگوهای نوین آموزشی الگویی به نام الگوی مشارکتی وجود دارد که این الگو در سال 1980 مطرح و بعدها به عنوان رویکردی جدید و برجسته در آموزش  

مدرسه ای مطرح گردید .دانش آموزانی که در شیوه ی مشارکتی قرار می گیرند از اعتماد به نفس بالاتر و مهارت های اجتماعی قوی تری برخوردارند . ویژگی مهم این الگو آن است که هم فرد و هم گروه در یادگیری موفق می شوند.

ویژگی های آموزش مشارکتی:

1-   ایجاد روابط میان گروهی که باعث می شود گروه،  افرادی را که در گروه فعال هستند و با آن تعامل دارند تشویق کند و به انگیزه ای قوی برای کامل کردن کار مشترک منتهی شود.

2-     کار گروهی ، دوستی صمیمانه ای را بین اعضای گروه ایجاد می کند.

3-     همکاری باعث برقراری ارتباط بسیار موثر بین اعضا می شود.

در آموزش مشارکتی به اعتقاد اسلاوین( اسلاوین 55:1984) دو عنصر مهم وجود دارد. انگیزه ی مشترک و کار دسته جمعی زیرا در این یادگیری سه نفر یا بیشتر (بستگی به تعداد اعضای گروه دارد) در موفقیت گروه سهم دارند.

در این شیوه دانش آموزان به طور گروهی برای یادگیری کامل ، با هم کار می کنند و گروه آن ها می تواند از افراد قوی ، ضعیف و متوسط تشکیل شده باشد. آموزش های مشارکتی را می توان در موارد زیر به کار برد:

الف- تشکیل گروه های یادگیری از دانش آموزان : معلم پس از تقسیم کردن دانش آموزان به گروه های 5-4 نفره  (متشکل از افراد قوی و متوسط و ضعیف) فعالیت هایی را برای دانش آموزان در نظر می گیرد  و گروه ها طبق گفته های معلم خود ، به فعالیت می پردازند. این فعالیت ها شامل مطالعه ی مطالب ، کمک به فهم مطلب در سایر اعضای گروه و پرسیدن از یکدیگر است. علاوه بر این هر هفته یا هر دو هفته از دانش آموزان ارزیابی به عمل می آید و ارزیابی ها مقایسه می شود و نتیجه توسط معلم ثبت می شود.

ب- درگیری و آموختن اجمالی و عمیق: ممکن است معلم هر کدام از اعضای گروه را مسئول خواندن قسمتی از درس ( که در کتاب یا مطالب از قبل تهیه شده در اختیار گروه ها قرار دارد) کند و بعد اعضا دور هم جمع شوند و درباره ی آموخته هایشان با عمق بیشتر به بحث و بررسی بپردازند و آن چه را که آموخته اند به سایر افراد گروه نیز بگویند

ج- رویکرد بررسی (تفحص) گروهی: این روش از دو روش قبلی دشوارتر است چون دانش آموز باید هم موضوعات وهم راه های بررسی آن  را مشخص کند. در این روش دانش آموزان محور اصلی هستند و به گروه های 6-5 نفره نامتجانس تقسیم می شوند . دانش آموزان موضوعات را انتخاب کرده و به طور عمیق مطالعه می کنند و گزارش آن را در پایان مطالعه به کلاس ارائه می دهند. باید توجه داشت که در الگوی مشارکتی  معلم باید به هنگام انجام فعالیت به گروه های کوچک رسیدگی کند و اشکالات آن ها را برطرف و راهنمایی های لازم را انجام دهد.

ساختار کلاس دانش آموز محوری

عبارت کلاس دانش آموز محوری عبارت جدیدی نیست . سالهاست که معلمان متوجه شده اند دانش آموزان در کلاس هایی که به شیوه سنتی اداره می شوند به اندازه ی توانایی شان یاد نمی گیرند. دانش آموز با انجام دادن یاد می گیرد و اگر خودش به کشف  چیزی برسد بیشتر یاد

خواهد گرفت .اگر معلمان به برتری این شیوه ی آموزشی نسبت به سایر شیوه ها آگاهی دارند پس چرا از این روش ها استفاده نمی کنند؟ 

پاسخ این سوال ممکن است عبارات زیر باشد:

-     در گذشته مدیران به اهمیت این نوع آموزش پی نبرده بودند و دوست داشتند وقتی وارد کلاسی می شوند همه دانش آموزان ساکت سر جای خود نشسته و مشغول انجام فعالیت باشند و یا معلم در حال آموزش مطلبی به آنان باشد.

-         والدین تاثیر آموزش دانش آموز محوری را درک نکرده و بسیار نگرانند از این که مبادا وقت فرزندشان در مدرسه بیهوده تلف شود.

-     بعضی از معلمان علاقه ندارند وقت بیشتری را صرف دانش آموزان کنند و نمی دانند این روش چقدر بر آموزش آن ها  و دانش آموزان  تاثیر می گذارد. 

-     دانش آموزان با روش سنتی خوشحال و منفعل هستند و می توانند در حین تدریس به روش سنتی ، آزادانه به هر موضوعی به جز درس نیز فکر کنند.

همه ی ما علاقه مند هستیم که برای دانش آموزان مان فضایی آموزشی درست کنیم که تجارب یادگیری آنها غنی شود و از آن ها دانش آموزی علاقه مند بسازیم و در آن ها ایجاد انگیزه کنیم. همه ما دوست داریم که دانش آموزان میل زیادی به یادگیری داشته باشند و یادگیری موجب پر بار شدن و مسئولیت پذیری و خلق دانش در آن ها شود و این زمانی بر آورده می شود که دانش آموزان درگیر یادگیری باشند و دانش را پردازش کنند نه این که فقط اطلاعات را شنیده و یا حفظ کنند . آن ها باید بتوانند با آگاهی راه حل یا راه حل هایی برای حل مساله ها بیابند. در یک کلاس سنتی دانش آموز تشویق می شود که به درس گوش فرا دهد و با گوش دادن یاد بگیرد اما حفظ کردن حقایق هیچ گاه موجب یادگیری نمی شود. در روش های فعال معلم به دانش آموز نشان می دهد که اشتباه و انجام راه های غلط امری عادیست و دانش آموز تشویق می شود که دوباره سعی کند و علت رسیدن به جواب های نادرست را پیدا کند.

کلاس دانش آموز محور با موضوعی که معلم مطرح می کند آغاز می شود و معلم موضوع را به بحث می گذارد. دانش آموزان با افکار بکر و تازه ای در مورد موضوع مطرح شده ، آشنا می شوند و گروه ها در مورد مساله ی به بحث گذاشته شده  و راه های رسیدن به پاسخ سوالات  تحقیق می کنند.        

مساله ها پایه های فعالیت را تشکیل می دهند و هدف از آنها تامین امکاناتی جهت تفکر آموزی است .فعالیت به عنوان ماده ی اولیه ی موقعیت های یادگیری مطرح می شود . مدل سازی و فعالیت ریاضی مسلماً به عنوان یک فعالیت فکری ، اهمیت دارد . دانش آموز باید بتواند معنایی برای پرسش هایی که از خود می کند بیابد و آن چه را که می داند( تعریف ها ، نتیجه ها ، تکنیک ها و اثبات ها و...) را در حل مساله ها به کار برد .سوال مهمی که برای معلم پیش می آید این است که با انجام فعالیت ها ی زمان بَر چگونه می توان راه حل هایی برای مساله ای یافت که هنوز در درس مطرح نشده است؟ معلم  در کلاس  دائم با دانش آموزان در تماس است و از آزادی نسبی در انتخاب استراتژی و روش اداره ی کلاس برخوردار است اما از دانش لازم در مورد چگونگی رخداد یادگیری برخوردار نیست. زیرا در طول سالیان به روش تدریس سنتی عادت کرده  و علی رغم تغییر دانش آموزان و بعضی از کتاب ها  هم چنان به شیوه های قبلی تدریس   می کند. یک رویکرد یادگیری که به دانش آموزان فرصت می دهد در به دست آوردن دانش خود نقش داشته باشند قرار گرفتن در آموزش ریاضی از طریق فعالیت ها و حل مساله می باشد.

زمان تدریس در مدارس محدود و حل مساله نیازمند زمان است. در مرحله جستجو وقتی دانش آموز درگیر فعالیت فکری واقعی

است  و یا در مرحله ی اعتبار بخشی یعنی زمانی که دانش آموز نظراتش را به بحث می گذارد و نتایجش را مقایسه می کند به زمانی نیاز است که با چند دقیقه این امور میسر نمی شود. بنابراین معلم باید تعادلی بین وقت صرف شده (اما واجب) جهت انجام فعالیت دانش آموزان برای به دست آوردن معنای مفاهیم و رشد علمی شان و برای فعالیت های الگوریتمی ایجاد کند.

شناسایی فعالیت مناسب از جانب معلم بسیار اهمیت دارد . زیرا باید با دقت بتواند بین فعالیت هایی که به فعالیت فکر سوق داده        می شوند و فعالیت های صرفاً سرگرم کننده تفاوت قائل شود و انجام فعالیت باید تسهیل کننده ی آموزش باشد. رعایت نکات زیر       می تواند باعث غنی شدن یک فعالیت ریاضی شود:

-         در شروع برای همه قابل دسترس باشد؛

-         قابلیت تعمیم داشته باشد؛

-         دانش آموزان را درگیر مشاهده ، حدسیه سازی ، توضیح دادن ، ثابت کردن ، رد کردن و تفسیر کند؛

-         بحث ها ، نیروی ابتکار و خلاقیت آن ها را ارتقاء ببخشد؛

-         به همکاری تشویقشان کند و برایشان لذت بخش باشد ؛

-         چالش برانگیز باشد(مبارز طلب باشد)؛     

-         به طور شایسته ای از تکنولوژی استفاده شود؛

-         به زندگی واقعی دانش آموزان  مربوط شود؛

-         از مدل سازی ریاضی استفاده شود؛

پیاژه معتقد است که: « وقتی مطلبی را به کودکی یاد می دهیم ، لذت کشف کردن را از وی دریغ می کنیم.». آموزش پل عظیمی بین ندانستن و دانستن است و در بیشتر مواقع علم ریاضی پایه و اساس این پل عظیم است. کلاس ریاضی نامطلوب و سخت است زیرا در چارچوب کتاب ها (ی با سبک و سیاق قدیمی ) و روش های سنتی معلمان گرفتار شده است. در جریان یک کلاس ریاضی می  توان نقش ملل و مذاهب مختلف (مثلاً مسلمانان و به خصوص ایرانیان) و سهم آن ها در پیدایش و ترویج دانش ریاضی را بیان نمود.  اما در هر صورت به قول جرج پولیا:« این دانش آموز است که باید با تلاش درونی ، علم را از درون خود به پا کند» اگر یادگیری برای دانش آموز همراه با فعالیت و کشف باشد و با ایجاد گروه های کوچک به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه شود باعث افزایش توانایی استدلال و کشف پاسخ می شود . پس دو قسمت « کار در گروه های کوچک » و «بحث همگانی در گروه ها و در کلاس »  از مهم ترین ویژگی های کلاس دانش آموز محور است. دانش آموزان یاد می گیرند در گروه های کوچک به کار های خود نظارت داشته باشند و آن را ارزیابی کنند و همکاری مشارکتی آنان با سایر اعضای گروه ، باعث تقویت ذهنی آن ها و کار کردن با افراد با توانایی های متفاوت می شود. جمع آوری نظر های گروه های کوچک  و ارائه آن به کل کلاس همراه با بحث همگانی صورت می گیرد و باعث می شود تا با تنوع روش های حل مساله روبرو شوند و در مورد انتخاب راه حل یا راه حل های درست تصمیم گیری کنند. فعالیت گروهی مانع خسته شدن دانش آموزان در کلاس می شود و مشارکت آن ها در حل تمرین افزایش می یابد و اضطراب آنها در مواقع امتحان کاهش و اعتماد به نفس آن ها افزایش

می یابد. یاد گیری در روش های فعال تدریس بر پایه ی اکتشاف و استقرار است و لذا در این روش ها چگونه یادگرفتن مهم تر از یادگرفتن است. در روش های تعاملی دانش آموزان روش یاد گرفتن را نیز یاد می گیرند. وقتی دانش آموز بتواند آن چه را فرا گرفته برای دیگران نیز توضیح دهد یادگیری او بسیار بیشتر از زمانی است که از طریق گوش دادن یا خواندن  اتفاق افتاده است. به علاوه مهارت های مهم زندگی مانند صحبت کردن، گوش دادن ، استدلال و حل مساله از طریق تجارب تعاملی تقویت می شود.

برای اجرای موثر روش های فعال و تعاملی ایجاد تغییرات اساسی در بینش و نگرش معلمان ، مدیران، دانش آموزان و اولیای آن ها ، محتوای کتاب های درسی و محیط آموزشی ضروری و لازم به نظر می رسد.

-     فضای کلاس در ایجاد جو تعامل بسیار موثر است. فضای کلاس باید به گونه ای طراحی شود که موجب تسهیل تعامل شود. در کلاس هایی که معمولاً صندلی ها و نیمکت ها در یک صف و پشت سر هم قرار دارند و دانش آموزان قادر به دیدن هم کلاسی های خود نیستند، ایجاد فضای تعامل بسیار مشکل است. تقسیم کلاس به گروه های کوچک و آرایش دایره ای یا میزگردهای کوچک و یا نعلی  شکل  و تماس چهره به چهره نمونه هایی از آرایش کلاس درس است که باعث افزایش تعامل در کلاس می شود.

-     علاوه بر ساختار فیزیکی ، جو عاطفی کلاس باید به گونه ای باشد که به نظرات احترام گذاشته شود و دانش آموزان و معلم از تمسخر دیگران و طرد کردن آن ها اجتناب کنند.

-     معلم باید تسهیل کننده فرایند یادگیری و مدیر یادگیری و مسئول سازماندهی محیط آموزشی باشد  و نباید نظرات خود را به دانش آموزان تحمیل کند و با این کار باعث گسترش فرهنگ کثرت باوری می شود. تغییر ذهنیت فلسفی معلم یکی از پیش بایست های اساسی اجرای این روش ها می باشد، لذا معلمان باید از آموزش های لازم در خصوص چگونگی اجرای این روش ها برخوردار باشند.

-     معلم باید خطر پذیر باشد و ترس از شکست نداشته باشد. شکست بخش ضروری و ثمر بخش فرایند نو آوری است. این همان سخن معروف آیزنهاور رییس جمهور سالیان گذشته ی آمریکاست که : « هیچ نومیدی تا به حال جنگی را نبرده است.» لذا معلم باید با دلسوزی و تحمل مشکلات ، دشواری های به کارگیری این الگو در کلاس های درس خود را از بین ببرد .(حائری زاده ، 1380)

-     منابع آموزشی نباید به  معلم و کتاب درسی و فعالیت های کلاسی محدود شود. هر منبع یا موقعیتی که بتواند تفکر و قدرت استدلال و قضاوت دانش آموزان را تقویت کند ، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

-     کثرت دانش آموزان در کلاس های درس و محدودیت زمان آموزش از جمله محدودیت های اجرایی الگوهای  تعاملی است. برای گسترش استفاده از این الگو ها باید مسئولین نظام آموزشی و برنامه ریزی درسی تعدیل هایی را در این زمینه ایجاد کنند.

-         نظام ارزشیابی آموزشی و امتحانات کشوری با به کار گیری روش های ارزشیابی منطبق با روش های تعاملی زمینه ی استفاده ی هر

چه بیشتر این الگو را در آموزش و تدریس فراهم آورد.

 استفاده از فنّاوری های نوین در تدریس ریاضیات  

ارتباط بین ریاضیات ، آموزش و رایانه ارتباطی پیچیده و عمیق است. طی چند سال گذشته ، کاربرد فنّاوری رایانه در آموزش به طور وسیع گسترش یافته است .سرعت و گسترش ارتباطات هم چون پست الکترونیکی ، اینتر نت ، ویدیو ـ کنفرانس و... دسترسی به اطلاعات و داده ها را به شکل وسیعی تغییر داده است . یکی از دلایل وجود ریاضیات در دوره ی متوسطه در حکم درس اجباری کاربردهای وسیع آن در خارج از

مدرسه است.  و این به آن معناست که دانش آموزان باید قادر باشند با کمک ابزار ICT مسایل ریاضی را حل کنند و نتایج به دست آمده را با دیگران در میان بگذارند و با آن ها ارتباط برقرار کنند. بسیاری از تکنیک های آموزش ریاضیات مدرسه ای برای حل مسایل زمان خود ، هنگامی توسعه یافته است که ماشین حساب و رایانه به این شکل در دسترس نبوده است. مهارت های جدید مدل سازی ، تخمین زدن ، اعتبار بخشی ، فرضیه سازی و جمع آوری اطلاعات نسبت به دیگر مهارت های سنتی ، هم چون دقت در یاد آوری ، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

بسیار مهم است که معلمان ریاضی اطمینان حاصل کنند ، دانش آموزان با کسب مهارت های لازم برای زندگی و کار در آینده بهتر و بیشتر آماده می شوند. صور گسترده ی ICT در کلاس های درس ریاضی لزوماًٌ به معنای زیر سوال بردن ویژگی ها و نادیده گرفتن جنبه های قدیمی و مرتبط حاضر در برنامه ی درسی ریاضیات نیست. نکته این است که ابزارهای فنّاوری فقط حکم وسیله ی کمک آموزشی را دارد که ارتباط محتوا و مهارت های تدریس شده با جامعه ی تکنولوژیک کنونی را زیر سوال نمی برد. در واقع ، افرادی که مسئولیت توسعه و طراحی برنامه ی درسی ریاضی را به عهده دارند، ممکن است از منسوخ بودن و کاهش چشمگیر یا اهمیت برخی از موضوعات آگاه نباشند. هم چنین ممکن است از ماتریس ها و اعدا مختلط درسطوح بالاتر  و بخش هایی از محتوا در علوم و فنون دیگر چون جغرافی و یا مهندسی آگاه نباشند. شاید این موضوعات به دلیل پیچیدگی ها و دشواری های یاددهی ـ یادگیری با تکنیک های ساده ، تا کنون در برنامه  درسی دیده نشده اند. اما ابزارهای ICT  نیاز به این تکنیک های ساده را مرتفع می سازند. برای مثال ، بسیاری از ماشین حساب های رسّام با ماتریس ها و عبارت هایی که اعداد مختلط دارند ، به راحتی کار می کنند. بنابراین ICT دانش آموزان را قادر می سازد تا بدون درگیر شدن با محاسبات پیچیده  بر ابعاد و جنبه های مهم تر و جالب تر محتوا تمرکز کنند.

نقش ICT درفرایند یاددهی

یاددهی فقط استفاده  از یک«تخته الکترونیکی» برای بیانات و نمایشهای معلم یا فرصتی برای دست ورزی دانش آموزان نیست . هرچند که هر دوی این موارد اهمیت و نقش به سزایی دارند. فنّاوری  به معلم در آماده سازی درس ، به طور مثال در جمع آوری داده ها یا آماده سازی مواد آموزشی ، کمک می کند. هم چنین در ارزشیابی  یادگیری دانش آموزان نقش مهمی دارد. امروزه ما به رایانه به صورت جعبه هایی      می نگریم که رو یا زیر میزند یا جعبه های باریکی که روی زانوی فرد نشسته در مقابل ما ، قرار دارند. اما رایانه بدون نرم افزارهای رایانه ای که به ما کمک می کنند تا وظایفمان را آنجام دهیم چون جسمی بدون مغز و تقریباً بی فایده است. نرم افزارهای کاربردی نام آشنایی چون واژه پرداز ، صفحه  گسترده ،پایگاه اطلاعاتی ، پشتیبانی های ارسال و دریافت پیام (e-mail) به دلیل چند کاره بودن و استفاده برای اهداف مختلف نرم افزار های عام نامیده می شوند که البته نقش مهمی در کمک به معلمان برای اجرای موثر کارشان ایفا می کنند اما در خصوص مدرسه باید به آن دسته نرم افزار هایی توجه کنیم که به معلم کمک می کنند تا در کلاس ، تدریس موثرتری داشته باشد. برای این کار باید به نرم افزار های تخصصی و تربیتی در زمینه ی موضوعات درسی چون ریاضی و نیز سخت افزار های قابل دسترس و مناسب ، برای آموزش به کلاس ، گروه یا دانش آموزان توجه کرد. و صد البته برای استفاده از ICT در آموزش و فرایند یاددهی ـ یادگیری سخت افزار ها یا نرم افزار های پشتیبان معلم باید آگاهانه انتخاب شود.

ما در عصر و دوره ای زندگی می کنیم که مسئولیت های آموزشی افزایش یافته است و تردیدها و ناباوری های خاصی در مورد پذیرش و قضاوت های    حرفه ای شکل گرفته است. می توان حداقل سه دلیل زیر را برای تلفیق ICT  و آموزش ریاضی در نظر گرفت:

1-   مطلوب و پسندیده بودن: استفاده از ICT توجه دانش آموزان را جلب کرده و در آن ها ایجاد انگیزه می کند. کنجکاوی فراگیران را تحریک    می کند،  آن ها را برای رشد و تقویت راهبردهای حل مساله تشویق و هدایت می کند. با ایجاد مدل ها و تصویر های ذهنی به مفهوم سازی    آن ها کمک می کند و نتایج آزمون ها و امتحانات را بهبود می بخشد.

2-   حتمی و اجتناب ناپذیر بودن آن: به دلیل رشد و تغییر و تکامل اجتماع و اقتصاد و کاهش هزینه ها به مرور برخی از اشکال  صنعت چاپ از قالب کاغذی به شکل الکترونیکی در آمده است. این تغییر در مورد گزارش کار کنفرانس ها ، منابع و مراجعی چون دایرة المعارف ها و یا کتاب های کمیاب و کم تیراژ ، ژورنال های تخصصی و... وجود دارد . ایجاد دولت الکترونیک که با هزینه های اولیه جهت ایجاد زیر ساخت ها همراه است اما در دراز مدت باعث صرفه جویی در هزینه و زمان می شود نیز از مصادیق اجتناب ناپذیر بودن ICTاست.

3-   سیاست گذاری و خط مشی دولت: دولت با برگزاری دوره های ضمن خدمت برای آشنایی کارکنان خود با ICT  تلاش می کند. پس معلمان نیز با توجه به این سیاست باید سعی در استفاده ی بهینه از ICT   در رشد و تو سعه ی جامعه( که بر پایه ی رشد و توسعه ی آموزش و تدریس استوار است) داشته باشند.

سخت افزارهای ICT در آموزش: در حال حاضر واژه ی ICT (فنّاوری اطلاعات و ارتباطات) به سرعت جایگزین واژه ی IT (فنّاوری اطلاعات) شده است و رایانه های شخصی (PC'S)  فقط یکی از ابزارهای مهم الکترونیکی است. مسئولان مدارس می توانند ابزارهای ICT را خریداری کنند .( این ابزار ها ممکن است ابزارهای محاسباتی مانند ماشین حساب های رسّام و... یا ابزار های کمک آموزشی مانند پروژکتورها و...)

 نمایش دهنده ها برای کل کلاس: اگر شما با کل کلاس کار می کنید ممکن است بخواهید توجه همه را به یک ارائه ی خاص جلب کنید. همانگونه که راه های گوناگونی برای قرار دادن ابزار های ICT در کلاس وجود دارد ، ابزار های متعددی وجود دارند که ارائه ی درس به کل کلاس را امکان پذیر می کند مانند: پرده هار رنگی نمایش بزرگ( فنّاوری صفحه نمایش مسطح که گران قیمت است)  ـ پروژکتور داده ها که مستقیماً به خروجی VGA در رایانه های شخصی وصل می شوند و لامپی بسیار قوی دارند که تصاویر رنگی را روی پرده یا دیوار منعکس   می کند وحمل و نقل آسان و قیمت مناسب از مزایای دیگر آن است. ـ تخته های سفید تعاملی هوشمند با قلم های مخصوص و حساس به تماس (که کمیاب و گران قیمت هستند) و...

استفاده از ICT برای طراحی ، آماده سازی و مدیریت آموزش

برای این امر به رایانه های شخصی و نرم افزارهای کاربردی و سخت افزارهایی متناسب با شرایط مدرسه نیاز است. هم چنین به نرم افزار هایی نیاز است که امکان آماده سازی طرح درس، برگه های کاری، ثبت ارزشیابی و ارزیابی و... را فراهم می سازند. ممکن است بخواهید اطلاعات را از منابع گوناگون چون کتاب پویش (scan) کنید و یا ممکن است از دانش آموز بخواهید کار خود را در خارج از کلاس ادامه دهد و یا گزارش خود را تهیه کند . باید دید در مدرسه و خارج از مدرسه چه امکاناتی در اختیار دانش آموزان است، سپس نوع فعالیت را مشخص کرد. می توان دانش آموزان را گروهی کرد و آن ها به صورت گروهی از ICT بهره بگیرند و به هر گروه یک رایانه در کارگاه مدرسه اختصاص پیدا کند. رزرو کارگاه مدرسه برای جلساتی که به آن نیاز دارید نیز از مطالبی است که باید در نظر گرفت.

نرم افزارهای ریاضی را می توان در انواع زیر در نظر گرفت:

-     نرم افزارهای کوچک یا برنامه هایی که به محتوای خاصی از برنامه ی درسی توجه دارند.( که البته و متاسفانه کسانی دست به تولید محتوای الکترونیکی و نرم افزار های درسی می زنند که از سواد موضوعی کافی در زمینه ی آموزش ریاضی  و زمینه ی روانشناختی تربیتی برخوردار نیستند و هم چنین آموزش گران ریاضی و کارشناسان مباحث تربیتی نیز از سواد نرم افزاری کافی جهت طراحی بهینه ی نرم افزاری منطبق با استاندارد های رایج برخوردار نیستند لذا با کنار هم قرار گرفتن این دو طیف و انجام یک کار تیمی تولید این گونه نرم افزار ها وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد )

-         زبان برنامه نویسی مانند لوگو و بیسیک و ...

-         نرم افزار های عمومی: به طور خاص صفحه گسترده و پایگاه های اطلاعاتی

-         نرم افزار های موضوعی خاص مانند نرم افزار های رسم نمودار(GPS ) 

-         سیستم کامپیوتری جبر(CAS) مانند نرم افزار Derive ، نرم افزار های پویای هندسه (DGS) مانند نرم افزار Cabi Geometre

-         نرم افزارهای داده گردان و کار با داده (DHS)

-         ماشین حساب های رسّام (GC)

-         اینترنت(به خصوص وب سایت ها) به عنوان منابع اطلاعاتی

نرم افزار ها باید به همراه مواد آموزشی باشند و به معلم کمک کنند تا بتواند فرصت های آموزشی را فراهم کند که بدون ICT میسر نمی شود یا به سختی میسر می شود و نیز از ICT برای آموزش و تربیت صحیح استفاده کند. بسیار مهم است که معلمان ریاضی نگاهی نقادانه به   طرح های تلفیقی داشته باشند و بتوانند میزان سودمندی و قابلیت استفاده از ICT را ارزیابی کنند.

از ICT استفاده های بسیاری در آموزش می شود . برخی از آن ها در تدریس بعضی از موضوعات تاثیر زیادی دارند. زمانی که در مورد استفاده

از ICT برای تدریس موضوعی تصمیم گیری می کنیم به کارگیری سه اصل اساسی زیر مفید می باشد:

1-   تصمیم در مورد این که آیا از ICT در تدریس استفاده کنیم یا نه و یا چگونه استفاده کنیم به این  بستگی دارد که آیا استفاده از ICT از یک تدریس خوب پشتیبانی می کند یا نه، اگر خیر ، نباید از آن استفاده کرد.

2-   در طراحی و تدریس تصمیم در مورد این که چه زمان و چگونه از ICT در یک درس یا مجموعه ای از دروس استفاده شود یا خیر ، مستقیماً به اهداف یادگیری ـ یاددهی ارتباط  دارد.

3-   استفاده از ICT باید برای معلم یا دانش آموز امکان دست یابی به نتیجه ای را فراهم کند که بدون استفاده از آن امکان پذیر نباشد.  یا به معلم کمک کند موضوعی را به طور عمیق تر و ساده تر به دانش آموزان آموزش دهد و یا هر دو هدف فوق را در بر داشته باشد.

این اصول در تعیین موضوعات زیر مهم هستند. آیا:

-         همه ی دانش آموزان ، تک تک آن ها  در گروه یا در کلاس باید از ICT استفاده کنند؟

-         یا فقط برخی از دانش آموزان به طور مثال برای توسعه و تعمیم فعالیت باید از ICT استفاده کنند؟

-         یا فقط معلم از ICT استفاده کند؟ مثلاً زمانی که از نرم افزاری برای نمایش نموداری به کلاس استفاده می کند و یا منابع خاصی را

           از اینترنت ، قبل از درس بار (Load) می کند تا دانش آموزان در مورد آن ها تفحص کنند.

البته ملاحظات اجرایی نیز در استفاده از ICT نقش مهمی دارند. مثلاً اهداف آموزشی در صورتی محقق می شوند که برای هر دانش آموز

یا برای هر گروه یک رایانه در مدرسه موجود باشد و یا این که کارگاه مدرسه به صورت شبکه باشد، در غیر این صورت نمی توان به طور

کامل به اهداف دست پیدا کرد.

 برای استفاده ی هر چه موثرتر ICT  در تدریس ، می توان جنبه هایی از نتایج کاربرد آن را به صورت زیر در نظر گرفت:

-         وسعت بخشیدن به یادگیری موضوعی دانش آموزان با استفاده از ICT

-         طرح سوال برای انگیزش ، جهت دادن ، زیر نظر گرفتن و ارزش یابی یادگیری دانش آموزانی که از ICT استفاده می کنند

-         به کار گیری و استفاده از ICT همراه دیگر منابع و روش ها برای دست یابی به اهداف آموزشی

یکی دیگر از مزایای استفاده از فنّاوری اطلاعات در آموزش ، استفاده از ابزارها و وسایل چند رسانه ای (Multimedia) است. قابلیت ICT این امکان را فراهم می کند که یادگیری نه فقط با حس شنوایی بلکه با حس بینایی و به شکل گسترده با استفاده از ابزارها و وسایل صوتی و تصویری باشد. وسایل چند رسانه ای ضمن عمق بخشیدن به امر یادگیری ، انگیزه و علاقه و میل و رغبت را در فراگیران افزایش می دهد و به دلیل تنوع و جاذبه خاصی که به همراه دارد آموزش را لذت بخش و موثر می کند. به علاوه امکانی را فراهم        می سازد که وسایل و امکاناتی که در مدارس موجود و بی استفاده مانده اند ،  به صورت مستمر و موثر مورد بهره برداری قرار گیرند. از فوائد دیگر به کارگیری فنّاوری  اطلاعات و ارتباطات در آموزش ، کاربردی نمودن آموزش بدون محدودیت زمان و مکان (7/24 یعنی هفت روز هفته و 24 ساعت) است.

محیط مبتنی بر «وب» این امکان را فراهم  می سازد که اولاً انسان همیشه در حال یادگیری و آموزش باشد و ثانیاً با توجه به حذف زمان و مکان در امر یادگیری ، امکان فراگیری و آموزش در هر مکانی برای وی ممکن گردد. در کلاس های مجازی با هر سنی می توان شرکت جست و این همان مصداق شعر « ز گهواره تا گور دانش بجوی» است. دسترسی به منابع متعدد و متنوع از امتیازات یادگیری الکترونیکی است. هم اینک میلیون ها سایت آموزشی ، فرهنگی ، علمی ، اقتصادی و اجتماعی در اینترنت وجود دارد که به راحتی قابل دسترس و استفاده است و برای یک نظام آموزشی اعم از معلم و شاگرد چه امکانی مناسب تر و ارزشمندتر از این ظرفیت غیر قابل وصف می باشد.

هر چند توسعه ی این فنًاوری ها در آموزش نگرانی هایی را در زمینه ی روابط انسانی و تربیتی در سطح دانش آموزان و معلمان به همراه خواهد داشت  و این ترس وجود دارد که به  علت عدم دسترسی یکسان دانش آموزان به اینترنت که نتیجه ی شکاف دیجیتالی است آموزش بیش از گذشته طبقاتی گردد. اما دستاورد های عمیق ، ارزشمند و اثر بخش آن در آموزش بسیار قابل تامل و کارامد است . دنیای اینترنت ممکن است دنیای حل بعضی از مشکلات دیرینه ی آموزش و ایجاد فرصت های فراوان و جدید یادگیری باشد.

«یادگیری الکترونیکی» به مجموعه فعالیت های آموزشی اطلاق می شود که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اعم از صوتی و تصویری ، رایانه ای ، شبکه ای و مجازی و... صورت می گیرد. به عبارتی کلیه برنامه هایی که از طریق شبکه های رایانه ای و گاه اینترنتی منجر به یادگیری شود ، یادگیری الکترونیک نامیده می شود.

ویژگی های مهم یادگیری الکترونیکی

-         دانش آموز محور بوده و نقش معلم به عنوان راهنما و تسهیل کننده است.

-         برای تمامی گروه های سنی در همه جا و همه وقت قابلیت اجرا دارد.

-         یادگیری مشارکتی است و یادگیرندگان و معلم را گرد هم می آورد.

-         یادگیری سریع ، زنده ، پویا و در عین حال کم هزینه است.

-         یادگیری هم فردی و هم جمعی است و علایق و توانایی های فردی در نظر گرفته می شود.

محدودیت های یادگیری الکترونیکی

-         داشتن هزینه های اولیه ی نسبتاً بالا

-         محدودیت دسترسی همگانی دانش آموزان به رایانه و خدمات جنبی آن

-         محدودیت اعمال نظارت و مدیریت بر منابع آموزشی

-         محروم ماندن فراگیران در بهره مندی از روابط اخلاقی و تربیتی بین معلم و دانش آموزان

-         کم بودن پهنای باند در ارسال چند رسانه ای مطالب آموزشی

 دستاوردهای ICT برای آموزش ریاضی چیست؟

یادگیری از طریق بازخورد سریع انجام می گیرد. رایانه بلافاصله درستی یا نادرستی پاسخ های به دست آمده برای یک مساله را مشخص کرده مخصوصا ً در محاسبات مربوط به مسایل ترکیبیاتی با مقادیر بالا و پیمایش گراف ها این امر به راحتی قابل لمس می باشد. تغییرات متوالی ، منظم و کنترل شده بر روابط ریاضی که با جاگذاری مقادیر مختلف عددی در یک فرمول و بررسی نتایج به دست آمده از آن می تواند الگوی نهفته در اشیا و اشکال ریاضی را آشکار سازد و دانش آموزان را به سوی تعمیم دادن صحیح احکام ریاضی ، هدایت کند با رایانه سریع تر انجام می گیرد و درک این الگو ها را برای دانش آموزان ساده تر می کند.  با تصاویر پویا (انیمیشن)  می توان حجم ها ، تقارن هاو... را در هندسه  و نمودارها  را( معادلات خط و سهمی و انتقال ها و بردارهاو...) به سادگی شبیه سازی کرد و دانش اموزان بدون توجه به حاشیه های غیر ضروری متوجه هدف اصلی می شوند. ضمن آن که مواردی از قبیل دوران یک شکل مسطح حول یکی از اضلاعش و ساختن اجسام حجم دار ، تقاطع صفحه و مخروط  و بررسی مقاطع مخروطی ، بدون استفاده از رایانه بسیار دشوار و بعضاً غیر ممکن است. لذا رایانه به تصویر سازی ریاضی در ذهن دانش آموزان کمک بسیاری می کند.

هندسه پویا راه را برای تدریس آسان تر مفاهیم هندسی و ریاضی در محیطی اکتشافی و تعاملی میان معلم و دانش آموز گشوده اما کمبود منابع و امکانات و نرم افزارهای مفید و نداشتن استاندارد های لازم  نرم افزار های موجود از موانع دست یابی به بسیاری از این نتایج می باشد.

در کتاب آموزش ریاضیات به کمک ICT کاربردهایی از بعضی از نرم افزار های کاربردی در آموزش ریاضیات  مدرسه ای مطرح شده است  که برای استفاده ی همه ی معلمان ریاضی در کارگاههای رایانه ی مدارس مجهز به شبکه  یا پروژکتور بسیار مفید می باشد.

نتیجه گیری:

رویکرد تدریس تعاملی فعالیت هایی منظم و سنجیده درباره ی موضوع یا مساله ای خاص است که دانش آموزان در تعامل با یکدیگر و در قالب گروه های کوچک چند نفره درباره ی آن موضوع یا فعالیت به مطالعه ، اندیشیدن ،بحث و اظهار نظر می پردازند. در این روش ها برخلاف روش های سنتی دانش آموزان فعالانه در فرایند آموزش شرکت می کنند و مسئولیت یادگیری خود و دوستانشان را به عهده می گیرند. یاد         می گیرند که چگونه خود یا دیگران را رد کنند و به اندیشه های یکدیگر احترام بگذارند. تدریس تعاملی در مقابل تدریس «نظارت و تحدید» و  «اقتدار و تسلط» قرار دارد. تحقیقات زیادی وجود دارد که اثر بخشی الگوی تعاملی را در بهبود روابط میان گروهی ، سیال سازی ذهن  ، تفکر سطح بالا و نگرش و انگیزش را نشان می دهد. دانش آموزان با مذاکره و بحث اطلاعات خود را مبادله می کنند و در مورد راه حل های انتخابی به قضاوت می نشینند و از اندیشه و نگرش های یکدیگر با ذکر دلایل متکی بر حقایق و مفاهیم و اصول علمی دفاع می کنند. در چنین فعالیت هایی دانش آموزان توانایی لازم برای تجزیه و تحلیل و ارزیابی اندیشه ها و عقاید  را کسب می کنند و تفکر خلاق و انتقادی در آن ها رشد و تقویت می شود. برای استفاده از این روش ها پیش بایست هایی از قبیل تغییر آرایش فیزیکی سنتی کلاس و ایجاد جو عاطفی ، چالش بر انگیز بودن محتوای کتاب درسی ، حجم کم محتوا  و تعداد مناسب دانش آموزان در یک کلاس درس لازم  است. هم چنین  برنامه های آموزشی حرفه ای با کیفیت و ادامه دار  و آشنایی معلمان با ICT و نرم افزارهای مناسب آموزش ریاضیات مدرسه ای و تغییر فکر و نگرش معلمان نسبت به آموزش و تدریس نیز ضروری به نظر می رسد.

        فهرست منابع و مآخذ: 

1-   الدنو ، ادرین . تیلور ، ران . (1387) . آموزش ریاضیات به کمک ICT  . ترجمه ی شهرناز بخشعلی زاده . (تهران : انشارات مدرسه ، چاپ اول)

2-     ایمانی ، محمد نقی . خانزادی ، خدیجه . رضایی ، میترا. (1385). روش ها و فنون تدریس (تهران: انتشارات فرهنگ سبز ، چاپ اول)

3-     عبادی ، رحیم . (1383) . یادگیری الکترونیک (e- Learning) و آموزش و پرورش . (تهران: انتشارات آفتاب مهر، چاپ اول)

4-   غلام آزاد ، سهیلا ، ایجاد فرصت های یادگیری ریاضی از طریق انجام فعالیت، مجموعه مقالات منتخب دومین کنفرانس آموزش ریاضی ایران. (نشر:عابد)

5-     فهندژ، محبوبه. (1384). یادگیری پژوهش محور. (انتشارات سروش هدایت، چاپ دوم)

6-      لوین، لری. (1383) . استفاده از اینترنت برای غنی سازی برنامه درسی.ترجمه ی همایون دزواره. (تهران: انتشارات مدرسه، چاپ سوم)

برچسب ها : روش تدریس فعال - تبدیل روش سنتی به روش فعال - روش های تدریس